Βία και παιδιά. Τα διαφορετικά της πρόσωπα.

Είναι ευρέως αναγνωρισμένο ότι η αλληλεπίδραση των παιδιών με τους γονείς τους παίζει καίριο ρόλο στη ψυχοσυναισθηματική και πνευματική τους ανάπτυξη. Η ψυχική ευημερία του παιδιού εξαρτάται από την ικανότητα των γονιών να ανταποκρίνονται στις βασικές του ανάγκες. Είναι ευθύνη των γονιών να παρέχουν ένα περιβάλλον γεμάτο αγάπη, ηθική και υλική ασφάλεια.

Πολλοί παράγοντες επηρεάζουν την ποιότητα της γονικής φροντίδας, όπως η ψυχική υγεία των γονιών, η επικοινωνία ανάμεσά τους, το υποστηρικτικό οικογενειακό περιβάλλον, και οι ψυχοκοινωνικές – οικονομικές πιέσεις από το ευρύτερο περιβάλλον.

Στη συναισθηματική αλληλεπίδραση μεταξύ βρέφους/παιδιού και γονέων, τα κύρια συναισθήματα περιλαμβάνουν την αγάπη και την επιθετικότητα. Επιδράσεις αυτών των συναισθημάτων είναι παρούσες σε όλους μας. Μεγάλοι θεωρητικοί όπως οι Φρόυντ, Άμπραχαμ, Μέλανι Κλάιν, έχουν αναπτύξει θεωρίες που αναφέρονται στη διπλή φύση των ανθρώπινων ενορμήσεων - αγάπης και μίσους. Υποστηρίζουν ότι οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν εσωτερικές συγκρούσεις μεταξύ του ένστικτου ζωής και του ένστικτου θανάτου.

Οι γονείς με τις διαδικασίες φροντίδας προς τα παιδιά ενισχύουν τη δυνατότητα για αγάπη και μειώνουν την επιθετικότητα. Η εγκαθίδρυση "εσωτερικευμένων" καλών γονέων συντελεί στην απαρτιωτική ψυχική λειτουργία. Ωστόσο, προβλήματα όπως η σωματική ή σεξουαλική κακοποίηση και η παραμέληση μπορούν να δημιουργήσουν σοβαρές διαταραχές στη σχέση γονέα-παιδιού και να επηρεάσουν τη φυσιολογική ανάπτυξη του παιδιού σε πολλά επίπεδα.

Η διπλή φύση των συναισθημάτων, αγάπης και μίσους, δημιουργεί μια συνεχή κατάσταση ρευστότητας στη ψυχική ζωή. Αυτό οδηγεί σε συγκρούσεις με άλλους και με τον εαυτό. Παρατηρείται επίσης η πάλη ανάμεσα στην αγάπη και το μίσος. Ενώ οι άνθρωποι δυσκολεύονται να αποδεχτούν το μίσος και την επιθετικότητα που υπάρχει μέσα τους, παρατηρείται η προσπάθεια για την εδραίωση θετικών σχέσεων.

Στην εργασία αυτή, επικεντρωνόμαστε στη βία που ασκείται από γονείς που, λόγω δικών τους ψυχολογικών ή κοινωνικών προβλημάτων, αδυνατούν να ανταποκριθούν σε κρίσιμες στιγμές ως γονείς. Η αγάπη τους για το παιδί δεν πάντα αντισταθμίζει την επιθετικότητά τους. Σύμφωνα με το λεξικό του Μπαμπινιώτη, η βία ορίζεται ως "άσκηση σωματικής ή άλλης δύναμης ή η χρησιμοποίηση απειλών με σκοπό την επιβολή της θελήσεως κάποιου".

Η βία εκδηλώνεται από τον ισχυρό έναντι του αδύνατου. Αυτό μπορεί να εκδηλωθεί μέσω:

  • ενός κράτους σε ένα άλλο,
  • μιας θρησκευτικής ομάδας προς μια άλλη,
  • μιας ομάδας προς μια άλλη,
  • μιας ομάδας συνομηλίκων προς το παιδί,
  • του δασκάλου προς το παιδί,
  • του γονέα προς το παιδί.

Το παιδί, είναι αδύνατο ψυχικά και σωματικά, και εύκολα μπορεί να γίνει αντικείμενο βίας από τους ενηλίκους. Οι ενήλικοι ενδέχεται να εκμεταλλευτούν το παιδί για να ικανοποιήσουν την επιθετικότητά τους ή τις επιθυμίες τους. Σήμερα, συζητείται η αύξηση της βίας, αν και δεν υπάρχουν ακόμη εμπεριστατωμένες έρευνες για να επιβεβαιώσουν αυτήν την παρατήρηση.

Η κακοποίηση, παραμέληση και ψυχολογική βία προς τα παιδιά αναφέρονται καινούριοι όροι. Η κακοποίηση περιγράφηκε πρόσφατα από τον Kempe ως "σύνδρομο κακοποιημένου παιδιού". Σε παλαιότερες εποχές, η τιμωρία με ξύλο θεωρούνταν παιδαγωγική μέθοδος, ενώ στην αρχαία Ελλάδα η πολιτεία φροντούσε και τιμωρούσε όπως γονιός. Επίσης, διάφορες κοινωνίες παραμελούσαν παιδιά για διάφορους λόγους, ενώ μύθοι όπως ο της Ήρας και του Ήφαιστου αναδεικνύουν τις αρνητικές επιπτώσεις της απόρριψης και της βίας στον ψυχισμό των ανθρώπων.

Σήμερα, ο όρος "κακοποίηση των παιδιών" περιλαμβάνει σωματική κακοποίηση, παραμέληση, καθυστέρηση στην ανάπτυξη, ανεπαρκή ιατρική και εκπαιδευτική φροντίδα, έλλειψη θρέψης, σεξουαλική παραβίαση, ψυχολογική κακοποίηση, κακοποίηση από το σύστημα και θεσμική κακοποίηση. Η ψυχολογική κακοποίηση συνδέεται συχνά με τη σωματική και σεξουαλική κακοποίηση, ενώ παραθέτεται και η φράση του Pierre Desproges που υπογραμμίζει την ισχύ των λέξεων.

Η βία είναι ενσωματωμένη στην καθημερινότητα και εκδηλώνεται με τρόπους που συχνά θεωρούνται φυσιολογικοί. Στον καθημερινό βίο, η βία εμφανίζεται μέσα από λεκτική επίθεση, συναισθηματική απόρριψη, υπερβολικές απαιτήσεις, σαδιστική συμπεριφορά και άλλες μορφές, ενισχύοντας το αίσθημα της ταπείνωσης και του ντροπιασμού στο παιδί.

Βία και Συνέπειες του Διαζυγίου

Κάθε παιδί, είτε αγόρι είτε κορίτσι, αναζητά τη σύνδεση με τον πατέρα και τη μητέρα. Ποιος είναι ο αντίκτυπος όταν οι γονείς αποφασίζουν να χωρίσουν;

Η εμπειρία του παιδιού κατά τη διάρκεια του διαζυγίου εξαρτάται σημαντικά από την ωριμότητα και τον τρόπο αντιμετώπισης των γονιών. Εάν και οι δύο γονείς, ανεξάρτητα από τους λόγους τους, μπορούν να:

  • διατηρούν σεβασμό προς τον άλλον μπροστά στα παιδιά,
  • επιτρέπουν στο παιδί να διατηρεί σχέση και με τον πατέρα και την μητέρα,
  • παρέχουν ένα σταθερό και χαρούμενο περιβάλλον,
  • αναλαμβάνουν κοινή ευθύνη για την εκπαίδευση του παιδιού,

τότε το παιδί μπορεί να ξεπεράσει την δύσκολη διαδικασία του διαζυγίου των γονιών του.

Ωστόσο, στην πράξη:

  • Οι γονείς μπορεί να εκφράζουν εχθρότητα, εκδίκηση και ένταση μπροστά σε φίλους, συγγενείς ή ακόμη και στο δικηγόρο, παραμελώντας τα συναισθήματα του παιδιού.
  • Ενδέχεται να μειώνουν τον άλλον γονιό στα μάτια του παιδιού ή να προκαλούν σύγχυση με αντιφατικά μηνύματα.
  • Το παιδί μπορεί να βρίσκεται σε ένα περιβάλλον με συνεχείς καβγάδες και αναστάτωση, αντί για ένα περιβάλλον ευχαρίστησης και χαράς.
  • Ο ένας γονιός μπορεί να εγκαταλείψει το παιδί χωρίς προειδοποίηση, δημιουργώντας αίσθημα ενοχής και ντροπής στο παιδί.

Σχετικά με τη σεξουαλικότητα, οι ακόλουθες συμπεριφορές μπορεί να αφήσουν ψυχικά τραύματα:

  • Οι γονείς δημιουργούν αβεβαιότητα με διηγήσεις για σεξουαλικές δυσκολίες μεταξύ τους.
  • Μπορεί να υπάρξει αναστάτωση όταν ζητείται από το παιδί να εξετάσει τα γεννητικά του όργανα ως μέρος του ελέγχου.
  • Φλερτ από έναν γονιό με τους φίλους του παιδιού.

Σε σχέση με τη σεξουαλική κακοποίηση, ασυνείδητες ή απερίσκεπτες πράξεις μπορούν να προκαλέσουν τραύματα:

  • Παιδιά που παρακολουθούν επιθέσεις στον έναν από τους γονείς από την αστυνομία.
  • Παιδιά που εκτίθενται σε ρατσιστικές επιθέσεις κατά του ενός γονιού.
  • Αλλαγή ονόματος σε υιοθετημένα παιδιά.
  • Παιδιά που απειλούνται με ορφανοτροφείο.

Είναι σημαντικό να αντιμετωπιστούν αυτά τα ζητήματα με επίγνωση και στήριξη από την κοινωνία, την εκπαίδευση και τις ψυχοκοινωνικές υπηρεσίες.